krygen, dan door enkele welleevendheid zonder Godsvrucht.

Onder anderen heb ik ook ondervonden, dat het Scavoir faire nergens zo nuttig en gewigtig is, als by het onderzoek naar den aart der aanweezige ziekte. Inzonderheid oordeele ik hetzelve ten hoogsten noodzaaklyk by Lyders, die aan fleepende kwaalen zukkelen: naardien ik by ondervinding weet, dat een Geneesheer, die by den aanvang van een vluchtig verhaal des Lyders, aangaande zyne krankheid, hem in de reden valt, en zegt:,, genoeg! ik ken uwe ziekte al, in alle haare om,, ftandigheden, betrekkingen en toevallen; ik zal u ras ,, helpen; uwe gezondheid moet met een of twee voor,, fchriften weder hertteld zyn," enz. bykans nooit zyn oogmerk bereikt, en het vertrouwen des Lyders, zo hy het al in den eerften opflag bekomen mogt, zeer spoedig verliest. Dus kwam nog voor weinige dagen een Zieke by my; my verhaalende, dat hy by een anderen Genees. heer hulp gevraagd had, maar dat hy op zyn voorschrift geen vertrouwen kon ftellen, en hetzelve ook niet wilde opvolgen, om dat die Geneesheer hem naauwlyks had willen hooren, maar hem op het spoedigst met een Recept had afgefcheept.

Onder de Afwykingen van de regels der gezonde Ge. neeskunst behoort, naar myne ondervinding, ook die om ftandigheid, waarin men menigmaalen, in plaats van de boodschappers der Zieken behoorlyk te ondervraagen, genoodzaakt is de medegebragte pis naauwkeurig te be zien, om hun vertrouwen te winnen, en verder het noo dige uit hen te ontdekken. Dus heeft my ten minsten het gedrag van myn Voorzaat, in het bekleeden van een aanzienlyk Lands- Phyficat, genoodzaakt, de door hem aangenomene rol in zekeren zin voort te fpeelen, om het vereischte vertrouwen by het Landvolk te bekomen. Deeze Geneesheer had veel werks gemaakt van het zogenoemde Piskyken, om daar mede geld byeen te fchraapen. In den begiune moest ik my dus hier ook wel mede bezig houden, zonder dat ik 'er echter iets voor wil de genieten, tot dat ik allengskens middel vond, om de Landlieden van dit, voor de zuivere Geneeskunde zo haatlyk, vooroordeel te verlosfen. Dit oogmerk bereik. te ik, voornaamlyk, met hun overtuigende bewyzen voor oogen te leggen, hoe zy zich door die Kwakzalvers lieten bedriegen, die, in plaats van waarlyk iets uit het

wa.

water te zien, hun allerlei listige ftrikvraagen wisten te doen, om achter de waarheid te komen. Wanneer men, by voorbeeld, als iemand met water by u komt, maar onbefchroomd uitroept: Hy is waarlyk! zo valt u de watervertooner doorgaans in de reden, (indien, naamlyk, het medegebragte water van een mansperfoon is) en zegt:,, Zo, Heer Doctor, meent gy waarlyk, dat ,, de Patient in gevaar is?" en is dus in de verbeelding, dat men het geflacht van den Zieken waarlyk geraaden heeft; 't geen dan doorgaans genoegzaam is, om den boodschapper, die tot hier toe voor ftommetje gespeeld had, de tong los te maaken, en hem aan het fpreeken te krygen, om de verdere omftandigheden der ziekte te openbaaren. Behoort daarentegen de Zieke, van welke het water is aangebragt, tot het vrouwelyk geflacht, dan zwygt de watervertooner, by deeze verklaaring van den Arts, plotslyk ftil, en denkt:,, Voor deeze keer heeft de ,, Doctor ten mintten mis geraaden." Daarentegen kan de Geneesheer nu voortgaan, en zeggen: Hy is waarlyk de Urin is waarlyk zeer brandend doch dit zal haar niet hinderen. De boode andwoordt daar doorgaans oogenbliklyk op:,, Zo denkt de Heer Doctor, dat de Zieke nog zal kunnen geneezen worden?" dewyl de boodschapper thans overtuigd is, dat de Doctor uit de pis geraaden heeft, dat de Zieke van het vrouwelyk geflacht is. 'Er be. ftaan meer dergelyke konstgreepen, van welke gebruik gemaakt wordt, om het ligtgeloovig gemeen te bedriegen; en door de lieden zodanige itreeken te ontdekken, heb ik veelen de oogen geopend. Op deeze wyze meene ik, dat ook, in gewisfe omitandigheden, het piskyken onder het geneeskundig Scavoir faire mag gerekend worden.

De ondervinding heeft my overtuigend beweezen, dat het Scavoir faire nergens bezwaarlyker is uit te oefenen, dan by waare Hypochondristen. Ik herinnere my een geleerden Hypochondrist, dien ik, geduurende een langen tyd, onder de kuur had, en welke my met myn Scavoir faire meesterlyk in de engte wist te brengen: want, wanneer ik hem geduld aanraadde, of hem lichaamlyke beweeging, zonder Geneesmiddelen, voorfchreef, beklaagde hy zich daar over, by zyne Echtgenoote, met te zeggen, dat hy nu naby zyn einde moest zyn, om dat hem de Doctor niets meer voorfchreef. Wanneer ik hem daarentegen een Geneeskundig Voorfchrift gaf, dan was de klagt:,,Ik moet nu waarlyk veel erger zyn; want

" de

" ven."

Wat de konstgreepen betreft, die men in het aanpryzen van Geneesmiddelen, en in 't fchryven van Recep ten, kan in het werk ftellen, moet ik bekennen, dat ik, in het begin van myn praktischen loopbaan, meermaalen Broodpillen voorgefchreeven, en ook leelyke Geneesmiddelen met aangenaamere vermengd hebbe, om ze dus aanneemlyker te maaken; doch teffens kan ik verzekeren dat de ondervinding my geleerd heeft, dat het dikmaals beter is, de Zieken, in plaats van hun dingen voor te fchryven, die niets baaten kunnen, indien mogely te overtuigen, dat het beter voor hun is, een tydlang geene Geneesmiddelen te neemen; of te zeggen, dit of dat Geneesmiddel is zeer bezwaarlyk in te neemen, en men heeft reden om te vermoeden, dat het zyne behoor lyke werking niet zal doen, wanneer het met andere aangenaamere middelen vermengd wordt. Daarentegen gelukte het my dikwyls, wanneer de Patienten my inzonderheid verzochten, hun dit of dat middel, 't geen ik echter volftrekt noodzaaklyk oordeelde, niet te gee. ven, hen gerust te ftellen, met te zeggen, dat ik iets anders zou bezorgen; wanneer het doorgaans nog al gelukte, met 'er iets aangenaams en onfchadelyks by te voegen. Meermaalen vond ik het ook dienttiger, aan Lyders, die toch ongeneeslyk waren, iets onfchuldigs voor te fchryven, dan ze geheel zonder hulpe te laaten. Eene handelwyze, van welke ik desgelyks gewoonlyk gebruik maakte, by kranken, wier weezenlyke kwaal ik, in den eerften opflag, niet genoegzaam kon onder

kennen.

Onder de menigvuldige voorzorgen, welke een Geneesheer in acht moet neemen, om zyne oogmerken te bereiken, behoort ook dit, dat hy de naastbestaanden en de oppasfers der Zieken, op eene geoorlofde wyze, zoeke te winnen. Dus houde ik my, by voorbeeld, overtuigd, dat ik myn oogmerk niet bereikt zou hebben by een man van hooge geboorte, die aan eene zwaare en ingewikkelde krankte zukkelde, die teffens geene Confultatien wilde gedoogen, en dien men zeer bezwaarlyk tot het gebruik van Geneesmiddelen kon beweegen; en dat ik hem niet zou hebben kunnen geneezen, zo ik niet een afspraak met zyn Kamerdienaar, die wat vroeger door my van eene andere, desgelyks zeer gewigtige,

krank

krankte geneezen was, gemaakt had, om hem te verzeke ren, dat de tegenwoordige ziekte van den Heer dezelfde was, als de voorige van zyn Oppasfer, en hem daar door te beweegen om myne voorfchriften behoorlyk in acht

te neemen.

Met betrekking tot de geneeskundige Confultatien, moet ik aanmerken, dat daar, zo ergens, het Scavoir faire te pas komt. Onder anderen moet een Geneesheer behendig uitvorfchen, of zyne Lyders ook eene Confultatie, met een of meer andere Geneesheeren, begeeren. Voorts, zo hy zulks zelve van dienst rekent, moet hy 'er op verdacht zyn, om zyn voorftel zodanig te doen, dat hy den Zieken geen onnoodigen angst op het lyf jaage, noch, van den anderen kant, verdenking geeve, dat het hem aan kundigheid ontbreekt. Wanneer nu tot zo. danig eene beraadflaaging beflooten is, moet hy de keuze van de Artzen aan den Zieken overlaaten, om geen vermoeden te geeven, dat 'er eene geheime affpraak plaats hebbe. By de Confultatie zelve moet eindelyk de Geneesheer volkomen meester van zyne driften zyn; zynde het veel beter, om de, zyns oordeels, by het krankbed voorgeftelde verkeerde meeningen, op dien tyd, met 1tilzwygen voorby te gaan, dan, door tegenaanmerkingen, gelegenheid te geeven tot een medicinaalen twist; of zich in zodanig een gefchil, 't geen reeds onder de aanweezende Artzen mogt ontitaan zyn, te mengen.

Nog meerdere, tot het weezenlyk medicinaal Scavoir faire behoorende, zaaken, houde ik, om redenen, tot hier toe achter; alleen hartelyk wenfchende, dat de medegedeelde aanmerkingen niet ongunftig mogen beoordeeld worden, door hen, die de zwaarigheden en onaangenaamheden, welke onaffcheidbaar zyn van de Geneeskundige Praktyk, grondig kennen: gelyk ook, dat dezelve befchouwd mogen worden als vrymoedige en onopgefmukte bevindingen, die ik in myne eigene praktyk heb op. gedaan.

LEE

LEEVENSSCHETS VAN JEAN ANTOINE NICOLAS CARITAT
DE CONDORCET (*).

JEAN

(Volgens LA LANDE.)

ANTOINE NICOLAS CARITAT DE CONDORCET fproot uit eene edele en zeer oude Familie, werd den zeventienden van Herfstmaand 1743 te Ribemont, in Picardye, gebooren. Vyftien jaaren bereikt hebbende, werd hy na het Collegie van Navarre gezonden, om zich in de Wysbegeerte te oefenen. Hy hadt het geluk om in handen te vallen van een bekwaamen Hoogleeraar, die zich zints dien tyd onderfcheidde door verfcheide uitgegeevene Wiskundige Werken. De jonge CONDORCET be toonde geen fmaak te vinden in de loopbaane hem het eerfte jaar voorgeschreeven; hem walgden de zifteryen der Ontology en Pneumatology, en de geheele jammerhartige zamenknooping der Schoolfche Metaphyfica. Maar, in het volgende jaar, zyne Oefeningen bepaalende tot de Wis en Natuurkundige Weetenfchappen, vondt hy deeze geheel en al gelykaartig aan zyn fmaak; en fchoon 'er, ten dien tyde, honderd en twintig Studenten zich te Navarre in die vakken bevonden, ftak hy boven allen uit. Hy verdeedigde in het openbaar eenige Stellingen, waar by CLAIRAUT, D'ALEMBERT en FONTAINE zich tegenwoordig bevonden, met veel roems.

Weder na huis gekeerd, zette hy zyne Wiskundige Weetenschappen, met allen yver, voort. Om 'er te grooter vorderingen in te maaken, trok hy met den Jaare 1762 na Parys; waar hy de Scheidkundige Lesfen van MACQUER en BEAUME bywoonde, en zich steeds liet vinden in de geleerde Zamenkomften, door D'ALEM. BERT aangelegd ten huize van Mevrouwe DE LESPI

NASSE.

Slegts twee en twintig jaaren bereikt hebbende, gaf hy, in den Jaare 1765, een Werk uit over de Integral Calcule, waar in hy de uitgestrektheid en oorfpronglykheid zyner inzigten ontdekte. Men telde hem van dien tyd af onder de grootste Wiskundigen in Europa. Daar waren

(*) Zie hier boven bl. 60.

'er