wen heen doen gaan door alle de graaden van Schaduw heen, van de donkeríte tot de zwakte, en omgekeerd; en geeft het geen gering vermaak te zien hoe de Schaduwen gloeijen met al den glans van de zuiverfte en fterkite Kleuren van de Prisma, en dan fchielyk door alle de veranderingen van Schaduw heen, en in alle deeze de volkomenfte zuiverheid van Tint bewaarende, op den wenk van den Proefneemer fterker of zwakker wordende, verdwynende of wederkeerende.

Ten opzigte van de oorzaaken der Kleuren van deeze Schaduwen, valt 'er geen twyfel, of dezelve ontftaan uit de verfchillende hoedanigheden van het Licht, waardoor zy verlicht worden; maar hoe ze voortkomen, is my zo blykbaar niet. Dat de Schaduw, beantwoordende aan de ftraal van het Daglicht, welke verlicht wordt door het Geele Licht van de Kaars, zich Geelagtig vertoone, is niet vreemd; doch waarom is de Schaduw, beantwoordende aan het Licht van de Kaars, en door geen ander Licht dan het fchynbaar witte licht des Hemels verlicht, Blaauw?

In den beginne dagt ik, of zulks ook zou kunnen te wege gebragt worden door de Blaauwheid des Uitfpanzels; maar, vindende, dat het Daglicht, wedergekaatst van het dak van een nabyftaand huis, met de witte versch gevallen fneeuw bedekt, dezelfde Blaauwe kleur voortbragt, en, indien het mogelyk ware, van een nog fchooner tint, moest ik dit opgevatte denkbeeld laaten vaaren.

Om, met eenige maate van naauwkeurigheid, te bepaa len, welke de waare kleur was van het Licht door een Kaars gegeeven, plaatfte ik een ontftooken Waschkaars, welgefnooten, in de open lugt, op den middag, op een tyd, dat de grond bedekt was met versch gevallen fneeuw, en de hemel bedekt met witagtige wolken; wanneer de vlam van de Kaars, wel verre van Wit te weezen, gelyk dezelve by nagt fchynt te zyn, blykbaar van eene Geele kleur was, zelfs niet naar het Witte hellende. De vlam van een Lamp van Argand, ten zelfden tyde aan de open lugt blootgefteld, hadt dezelfde Geele kleur. Maar de treffendfte wyze om de Geele kleur te toonen van het Licht 't welk Kaarsfen en Lampen van zich gee. ven, is, wanneer men dezelve blootstelt aan de ftraalen van de helderfchynende Middag-zon. In dien ftand vertoont zich de vlam van Argand's Lamp, met de grootst mogelyke helderheid brandende, als een bleek Geele

door.

doorfchynende rook. Hoe alles te bovengaande zuiver en onbegryplyk helder de ftraalen der Zonne zyn, vergeleeken by eenige onzer Kunst - lichten, kan men opmaak en uit den uitflag deezer Proefneeminge.

Daar het my zeer waarfchynlyk dagt, dat het verschil in de Witheid van de twee foorten van Licht, die de onder werpen waren der voorgaande Proefneemingen, op deeze of geene wyze de oorzaak zou kunnen weezen van het onderfcheid in de kleur der Schaduwen, zogt ik dezelfde uitwerkzels daar te ftellen door twee Kunst-lichten van verfchillende Kleuren; en hier in flaagde ik ten vollen.

In een vooraf donker gemaakte Kamer deed ik het Licht van twee brandende Waschkaarsfen vallen op een wit papier, in een gefchikten hoek om twee onderfcheidene Schaduwen van den Cylinder te vormen; deeze Schaduwen waren niet in 't allerminfte gekleurd; maar toen ik een ftuk Geelagtig Glas, aan bleek oranje grenzende, voor een der Kaarsfen zette, begon een der Schaduwen terstond Geelagtig en de andere Blaauw te worden. Toen ik twee Lampen van Argand nam, in ftede van de Kaarsfen, was de uitkomst dezelfde. De Schaduwen waren beftendig dezelfde, en zeer zwaar gekleurd; de eene Geel, trekkende na Oranje, en de andere Blaauw, hellende na Groen. Ik verbeeldde my, dat het Groenagtige van deeze Blaauwe kleur moest toegefchreeven worden, of aan gebrek van witheid in het eene Licht, of aan den Oranje-gloed van het ander, van het glas ontleend.

Wanneer gelyke ftukken van hetzelfde Geele Glas gefteld werden voor beide de Lichten, nam het witte papier een Oranjekleur aan; maar de Schaduwen waren, zo veel ik merken kon, zonder eenige kleur; doch de twee tukken Geel Glas naderhand gefteld zynde voor een deezer Lichten, terwyl enkel één ftuk voor het andere ftondt, keerden de Kleuren der Schaduwen onmiddelyk weder.

De uitflag deezer Proefneemingen my bevestigd heb. bende in myn vermoeden, dat de Kleuren der Schaduwen ontstonden uit de verfchillende graaden der Witheid van de twee Lichten, poogde ik vervolgens, door te maaken dat het Daglicht van denzelfden Geelagtigen aart met het Kaarslicht mogt weezen, door het tusfchenftellen van ftukken gekleurd Glas, te voorkomen, dat de Schaduwen zouden gekleurd worden, wanneer Daglicht en Kaarslicht tegelyk de voorwerpen waren der Proefneeminge. Dit gelukte my. Ik was zelfs in ftaat om de Kleuren der Scha

du

duwen om te keeren, door te maaken dat het Daglicht donkerder Geel was dan het Kaarslicht.

In den loop deezer Proefneemingen bemerkte ik, dat verschillende Schaduwen van Geel, aan het Daglicht gegeeven, zeer onderfcheidene en dikwyls geheel onverwagte uitwerkzels te wege bragten. Zo veranderde een ftuk Geel Glas, gefteld voor de ftraal des Daglichts, de Geele Schaduw in een leevendig Violetkleurige; en de Blaauwe Schaduw in een ligt Groene twee stukken van hetzelfde glas vernietigden bykans de kleuren van beide de Schaduwen; en drie ftukken glas veranderden de Schaduw, die oorfpronglyk Geel was, in Blaauw; en de Blaauwe in een Purperagtig Geel.

Wanneer ik de ftraal des Daglichts had laaten gaan door een ftuk Blaauw glas, werden de Kleuren der Schaduwen, de Geele zo wel als de Blaauwe, versterkt, en in de hoogste maate klaar en fchitterend gemaakt; maar wanneer het Blaauwe glas geplaatst werd voor de Kaars, verzwakten de Kleuren zeer veel.

Om te zien wat het gevolg zou weezen als men het Kaarslicht van een nog dieper Geel maakte, ftelde ik daar voor een ftuk Geel, of liever Oranjekleurig, Glas: toen greep 'er een zeer onverwagt en allerfchoonst verfchynzel plaats. De kleur van de Geele Schaduw werd in Oranje veranderd, de Blaauwe Schaduw bleef onver. anderd, en de geheele oppervlakte van het papier fcheen befchilderd met de fchoonfte Violetkleur, hellende na een fchoon Rood; bykans volkomen de kleur als ik dikwerf heb waargenomen op afgelegene Sneeuwgebergten en Valeien in de Alpen, by zonneondergang. Is het niet meer dan waarfchynlyk, dat deeze Kleur, in beide de gevallen, wordt voortgebragt door bykans dezelfde zamenvoegingen van gekleurd Licht? In het eene geval is het de witte Sneeuw, ten zelfden tyde verlicht door het zuiverst licht des Hemels en de donker Geele ftraalen van het Westen; en, in het andere geval, is het 't witte papier, verlicht door Daglicht, en van eene brandende Kaars, nog Geeler gemaakt door het gaan door een Geel glas. De fchoone Violetkleur, die zich over het vlak des papiers verfpreidt, zal zich nog voordeeliger en helderer vertoonen, indien het ftuk Oranjeverwig glas in zulker voege voor de Kaars gehouden wordt, dat flegts een gedeelte van het papier, de helft by voorbeeld, 'er door befcheenen wordt, en de andere helft wit blyft.

Ten

Ten einde deeze Proefneemingen met te meer gemaks te doen, moet men het ftuk Papier, acht of tien duimen in 't vierkant, op een vlak bord plakken, voorzien met een gewigt aan de agterzyde, en hangende aan een standaard. Den Cylinder moet men vastmaaken aan een kleinen arm van hout of metaal, voorwaards uitsteekende van de plank. Men hebbe zich ook te voorzien van een kleine itandaard, om het Kaarslicht op te plaatzen, en het hooger of laager te zetten, naar vereisch der proefneeminge; en indien de plank, met het papier 'er op vastgem akt, omgeeven is met een breeden zwarten rand, zal de proefneeming des te treffender en fchooner weezen. Tot nog grooter gemak heb ik 'er nog twee andere ftandaards bygevoegd, om het gekleurde Glas te houden, waar door men, by tyd en wyle, het Licht laat heenen gaan, om te vallen op de witte oppervlakte, waar op zich de Schaduwen werpen. Het is naauwlyks noor hier by te voegen, dat men, om de Proeven ten fterksten te doen blyken, allen licht, 't welk niet volftrekt noodzaaklyk is, moet uitfluiten.

Deezen kleinen toeftel, op de befchreeven wyze, gereed gemaakt hebbende, om myne Proefneemingen ten opzigte van de gekleurde Schaduwen voort te zetten, deed ik eene menigte van Proeven; eenige met een bepaald oogmerk, andere geheel in 't onzekere, en enkel in verwagting om eenige toevallige ontdekking te doen, welke my mogt opleiden tot de kennis van de oorzaaken der verfchynzelen, die my toefcheenen nog met veel duisters en onzekers omgeeven te zyn.

Bevonden hebbende, dat de Schaduwen, voortgebragt door de twee kleine Waschkaarsfen, gekleurd waren, de eene Blaauw, de andere Geel, door een ftuk Geel Glas voor een derzelven te plaatzen, nam ik de proeve, wat het uit werkzel zou weezen, wanneer ik een Blaauw Glas in ftede van een Geel gebruikte, en ik bevond dit het zelfde. De Schaduwen bleeven gekleurd, de eene Blaauw, de andere Geel; met dit onderfcheid nogthans, dat de Kleuren der Schaduwen zich omgekeerd vertoonden. 't Geen te vooren met het Geele glas Geel was, vertoonde zich nu Blaauw, en 't geen te vooren Blaauw was, Geel.

Naderhand nam ik de proeve met een Glas van heldere Amethyst - kleur, en ftond verfteld op de bevinding dat de Schaduwen nog Blaauw en Geel bleeven. Het Geel, 't is waar, hadt iets befmet purperverwigs; maar het MENG. 1799. NO. I.

B

Blaauw,

Blaauw, fchoon iets naar het Groene trekkende, bleef niet te min zuiver helder, en een bepaalde kleur.

Geene andere gekleurde Glazen by de hand hebbende, om deeze byzondere Proefneemingen verder voort te zetten, nam ik de Kaarsfen weg. Ik opende twee gaten in het bovenfte gedeelte der blinden van twee by elkander zynde vensterraamen. Ik liet in het vertrek van boven twee Lichtstraalen uit onderfcheide deelen des hemels, en het Werktuig in dier voege plaatzende, dat 'er twee onderfcheidene Schaduwen door den Cylinder op het papier geworpen wierden, werd ik vermaakt door de opeenvolging van zeer behaagende verfchynzelen. De Schaduwen waren geverfd met eene oneindige verscheidenheid van de onverwagtfte en dikwyls van de fchoontte Kleuren, welke steeds veranderden, nu eens langzaam, dan weder met eene onbegryplyke fnelheid; dit betoverde de oogen voltekt, en maakte de oplettendfte aandagt noodig de vertooningen, welke zich opdeeden, fchonken een nieuw en verrukkend vermaak. Het was een winderige dag, met inel dryvende wolken, en het fcheen als of elke wolk, welke voorby ging, eene verfcheidenheid van kleuren en tinten met zich omvoerde. Indien men van alle deeze kleuren ecne de heerfchende zou noemen, was het de Purperkleur; maar alle de verfcheidenheden van ligt en donker verwig, en meest alle Kleuren, welke ik my herinneren kan ooit gezien te heb ben, vertoonden zich op haare beurt, en deeden 'er zich Kleuren op, welke my geheel nieuw toefchee

pen.

Myne aandagt vestigende op de groote verfcheidenheid van Kleuren in de laattte Proefneeming, dagten my veele geene de minste betrekking te hebben tot de fchynbaare Kleuren van het Licht, waar door ze werden voortgebragt. Ik begon te vermoeden, of de Kleuren der Schaduwen, in veele gevallen, niettegenstaande derzelver fchynbaare fchittering, geen enkel gezigtsbedrog was toe te fchryven aan het contrast, of aan de uitwerking van andere daar aan grenzende Kleuren op het oog.

Om dit door eene rechtstreekfche Proeve te bepaalen, ging ik op de volgende wyze te werk. Door my te be dienen van een plat Plankje, in ftede van den Cylinder, maakte ik de Schaduwen veel breeder. Ik floot allen Daglicht buiten de kamer, en maakte den toeftel gereed,

om